ఈ వేడుకలో డిగ్రీ స్వీకరించిన విద్యార్థులందరికీ హృదయపూర్వక అభినందనలు.
అసాధారణ ప్రతిభతో పతక విజేతలైన విద్యార్థుల ఆనందంలో నాకూ భాగముంది.
విద్యార్థులు తమ జీవితంలో.. భవిష్యత్తు దిశగా కీలక మైలురాయిని చేరడంలో తోడ్పడిన అధ్యాపకులు-విశ్వవిద్యాలయ సిబ్బంది మొత్తానికీ నా అభినందనలు.
విద్యార్థులను సర్వదా ప్రోత్సహిస్తూ అండగా నిలిచిన కుటుంబ సభ్యుల సంతృప్తిని నేను కూడా అనుభూతి చెందుతున్నాను.

నల్సార్ విశ్వవిద్యాలయం బహుముఖ కృషికి ముందుగా నా అభినందనలు. ఈ మేరకు నిస్సహాయత, న్యాయ సౌలభ్యం, జైళ్లు, బాలల న్యాయచట్టం, న్యాయ సహాయం సంబంధిత అంశాలపై శ్రద్ధ చూపడం ఎంతో ప్రశంసనీయం. ముఖ్యంగా ఈ విశ్వవిద్యాలయంలో జంతు న్యాయ కేంద్రం ఏర్పాటు నాకెంతో సంతోషం కలిగించింది. దాదాపు రెండు దశాబ్దాల కిందట నేను ఒడిషా మత్స్య-జంతు వనరుల అభివృద్ధి శాఖ మంత్రిగా పనిచేసిన రోజులు నాకు గుర్తుకొస్తున్నాయి. ఆ సమయంలో జంతు రక్షణ-సంక్షేమంపై ప్రజల్లో చైతన్యం తెచ్చేందుకు విస్తృత కృషి ఎంత అవసరమో నాకు స్పష్టంగా తెలిసింది. ఈ నేపథ్యంలో మానవాళి శ్రేయస్సు దృష్ట్యా జంతువులు, పక్షులు, చెట్లు, జల వనరుల రక్షణకు యువతరం నడుం బిగిస్తుందని ఆశిస్తున్నాను. ఈ దిశగా నల్సార్ జంతు న్యాయ కేంద్రం ముందడుగు వేయడం ముదావహం.

ఈ విశ్వవిద్యాలయం కృత్రిమ మేధ (ఎఐ)ను ఒక అధ్యయనాంశంగా గుర్తించి, ఈ రంగంపై దృష్టి సారించడం సంతోషదాయకం. అంతర్జాతీయ న్యాయం నేపథ్యంలో వివిధ వివాదాలకు సంబంధించి కక్షిదారులపై అవగాహన దిశగా న్యాయ నిపుణులు, న్యాయమూర్తులు నేడు గణితాత్మక (అల్గారిథమ్‌) అంశాలతో కసరత్తు చేయాల్సిన పరిస్థితి ఏర్పడింది. అందువల్ల న్యాయ విద్యలో ఉత్తీర్ణులైన విద్యార్థులంతా భవిష్యత్ న్యాయ నిపుణులుగా ఎదగడంలో నానాటికీ విస్తరిస్తున్న సాంకేతిక పరిజ్ఞానాన్ని ఆకళింపు చేసుకోవడానికి సిద్ధం కావాలి. తద్వారా వృత్తిపరమైన ప్రగతికి ఒక ఉపకరణంగా, సామాజిక న్యాయ ప్రదానానికి మార్గంగా సాంకేతికతను ఉపయోగించగలగాలి.

భారత్ వంటి దేశానికిగల ఘన చరిత్ర మన జాతీయ ప్రతిష్టను, ఆకాంక్షలను సగర్వంగా ముందుకు తెస్తుంది. రాజ్యాంగ సభలో తన తుది ప్రసంగం సందర్భంగా ప్రాచీన భారత ప్రజాస్వామ్య సంప్రదాయాలు, పద్ధతులను డాక్టర్ బి.ఆర్.అంబేడ్కర్ కూడా స్పష్టం చేశారు.

ఏ సమాజంలోనైనా సామాజిక-సాంస్కృతిక వాతావరణానికి న్యాయ ప్రదాన వ్యవస్థ ఒక ప్రతిబింబం. భారతీయులు అసాధారణ రీతిలో చట్టానికి కట్టుబడే వ్యక్తులని దాదాపు 2,300 ఏళ్ల కిందట చంద్రగుప్త మౌర్య ఆస్థానంలో మాసిడోనియా రాయబారి మెగస్తనీస్ అభివర్ణించాడు. చంద్రగుప్త మౌర్యుని మంత్రి చాణక్యుడు తన ప్రసిద్ధ గ్రంథం ‘అర్థశాస్త్రం’లో జిల్లా, ప్రాంతీయ స్థాయులలో ఉన్నత న్యాయస్థానాలను, ప్రతి పది గ్రామాలకు ముగ్గురు న్యాయాధికారులతో ఒక ధర్మాసనాన్ని ఏర్పాటు చేయాలని సూత్రీకరించాడు. న్యాయమూర్తులను వేర్వేరుగా నియమించే బదులు వారితో కూడిన ధర్మాసనం ఏర్పాటుకే ఆయన మొగ్గుచూపాడు. న్యాయ ప్రదానంలో పాటించాల్సిన అత్యున్నత ప్రమాణాలను కూడా అర్థశాస్త్రం నిర్దేశించింది. అంతేకాదు… విచారణ ముగిసి, తుది పరిష్కారం ప్రకటించదాకా న్యాయమూర్తులు-కక్షిదారులు వ్యక్తిగతంగా కలిసేందుకు అనుమతించరాదని స్పష్టం చేసింది. నిష్పక్షపాత న్యాయ ప్రదానానికి అత్యంత ప్రాధాన్యం ఇచ్చింది.

ప్రాచీన భారతంలోని వివిధ ప్రాంతాల్లో అమూల్య న్యాయ-చట్ట సంబంధ సాహిత్య నిధి మనకు అందుబాటులో ఉంది. వీటిలోని అత్యంత ముఖ్యమైన న్యాయ ప్రస్తావనలలో ‘ఆపస్తంబ సూత్రం’ ఒకటి. ఇది దక్కన్ ప్రాంతంలోనే రూపొందినట్లు చరిత్ర పేర్కొంటోంది.

మన దేశ చరిత్రలో అంతర్భాగమైన అత్యున్నత న్యాయ సంప్రదాయాలను మీ దృష్టికి తేవడం కోసమే ఈ చారిత్రక వివరాలన్నిటినీ ఇవాళ మీతో పంచుకున్నాను. ఎన్నడో నిరూపితమైన మన పూర్వికుల నైపుణ్యం మన సమష్టి మేధ పునరాన్వేషణలో మీకు ప్రేరణనిస్తుంది.
జాతిపిత మహాత్మగాంధీ న్యాయం కోసం భారీ పోరాటానికి సిద్ధమయ్యే క్రమంలో జయప్రదంగా సాగుతున్న తన న్యాయవాద వృత్తిని త్యజించారు. అయినప్పటికీ, తాను గొప్ప లక్ష్యంతో ప్రారంభించిన కార్యక్రమాలకు ప్రజానీకాన్ని సిద్ధం చేయడంలో ఆయన మాటలు ఒక న్యాయవాదిలోని సమ్మోహన నైపుణ్యాన్ని స్పష్టీకరిస్తాయి.  భార‌త్‌లోని చంపార‌న్‌లో నిరుపేదలైన నీలిమందు రైతులను దోపిడీ నుంచి రక్షించేందుకు ఆయన తొలి సత్యాగ్రహం ప్రారంభించారు. ఇందులో భాగంగా మరో న్యాయవాది అయిన డాక్టర్ రాజేంద్ర ప్రసాద్ వంటి సహచరులతో కలసి గాంధీజీ ప్రతి రైతుకూ సంబంధించిన వివరణాత్మక పత్రాలను రూపొందించారు. అనేక రోజులపాటు సాగిన ఈ క్రమబద్ధ, విస్తృత పత్రీకరణ సత్యాగ్రహాన్ని మరింత బలోపేతం చేసింది. ఫలితంగా ప్రభుత్వం దిగివచ్చి, రైతులకు అనుకూల నిర్ణయం ప్రకటించక తప్పలేదు. రైతుల విషయంలో తన కరుణను న్యాయశాస్త్ర చతురతతో గాంధీజీ మేళవించిన తీరు అద్భుతం. ఆ విధంగా తాను శ్రీకారం చుట్టిన అనేక పోరాటాల్లో విజయం సాధిస్తూ ప్రపంచంలోనే శక్తిమంతమైన సామ్రాజ్యాన్ని వణికించారు. కరుణ, న్యాయ నైపుణ్యాల  ఈ సమ్మేళనం కచ్చితంగా ఒక విజయ సూత్రం. ఇందులో సున్నితత్వం, నిష్పాక్షికత కూడా అంతర్భాగాలే. అర్థవంతమైన, జయప్రదమైన భవిష్యత్తు దిశగా న్యాయ నిపుణులకు ఇదొక అనుసరణీయ మార్గం కాగలదు.

భారత రాజ్యాంగంలో మన స్వాతంత్య్ర పోరాట ఆదర్శాలు- న్యాయం, స్వేచ్ఛ, సమానత్వం, సౌభ్రాత్రాలను పొందుపరిచారు. ముఖ్యంగా పీఠిక, ప్రాథమిక హక్కులలో పొందుపరచిన సమానత్వం సంబంధిత ఆదర్శం, న్యాయ ప్రదానంలో ప్రభుత్వ విధానాన్ని నిర్దేశించే ఆదేశిక సూత్రాలలోనూ ప్రతిబింబిస్తుంది. అందరికీ సమాన న్యాయ ప్రదానం, ఉచిత న్యాయ సహాయం అందాలని ఈ సూత్రాల్లో ఒకటి స్పష్టం చేస్తుంది. అంటే- ‘‘ఆర్థిక లేదా ఇతరత్రా నిస్సహాయతల కారణంతో ఏ పౌరుడికీ న్యాయం పొందే అవకాశాలను నిరాకరించరాదు’’ అని ప్రభుత్వానికి కర్తవ్య పథం చూపుతుంది. అట్టడుగు వర్గాలకు సామాజిక న్యాయ ప్రదానంపై ప్రత్యేకంగా దృష్టి సారించాల్సిన ఆవశ్యకతను మీ విశ్వవిద్యాలయ దార్శనిక పత్రం కూడా స్పష్టం చేస్తోంది. కానీ, సంపన్నులకు లభించే న్యాయం నిరుదకు లభించకపోవడం దురదృష్టకరం. ఈ అనుచిత పరిస్థితిలో మంచి మార్పు రావాలి. ఈ మార్పు తేవడంలో మీ తరం న్యాయ నిపుణులు వైతాళికులు కావాలన్నది నా ఆకాంక్ష.

న్యాయవాదులంటే కోర్టులలో అధికారులు. న్యాయవాదులుగా మీ కక్షిదారుల ప్రయోజనాలతోపాటు న్యాయ ప్రదానంలో న్యాయ స్థానాలకు తోడ్పాటు మీ బాధ్యతల్లో భాగమే. మీలో చాలామంది కార్పొరేట్ సంస్థలు లేదా న్యాయ పరమైన సంస్థలలో సలహాదారులు లేదా సహకార పాత్రలో భాగస్వాములై ఉండవచ్చు. అయినప్పటికీ, ఉన్నత నైతిక ప్రమాణాలకు అనుగుణంగా సలహాలివ్వడం మీ కర్తవ్యం. న్యాయ నిపుణుడిగా ఏ పాత్రను ఎంచుకున్నా- నిజాయితీ, నిర్భీకత అనే విలువలకు మీరు కట్టుబడాలి. సత్యం పలకడమన్నది సామర్థ్యాన్ని ఇనుమడింపజేసి, మిమ్మల్ని మరింత శక్తిమంతులుగా మారుస్తుంది.

ఈ స్నాతకోత్సవం సందర్భంగా పతక విజేతలలో విద్యార్థినులే ఎక్కువ సంఖ్యలో ఉండటం గమనించాను. అయితే, ఇవాళ డిగ్రీ స్వీకరించే మొత్తం విద్యార్థులతో పోలిస్తే విద్యార్థినుల సంఖ్య తక్కువే. అనేక ఉన్నత విద్యా సంస్థలలో ఈ పరిస్థితిని నేను చూస్తూనే ఉన్నాను. ఏదేమైనా అనేకానేక పరిమితుల నడుమ మన కుమార్తెలు నేడు ప్రతిభానైపుణ్యాలు ప్రదర్శిస్తున్నారు. పతక విజేతలలో వారే అధికంగా ఉండటం మనల్ని గర్వపడేలా చేస్తోందనడానికి రుజువు. అందుకే నేటి ఈ కార్యక్రమంలో విద్యార్థినులకు నా ప్రత్యేక అభినందనలు తెలుపుతున్నాను. సాటి మహిళలు, అణగారిన వర్గాల బాలికలకు చేయూత, సాధికారత కల్పనలో ఈ అమ్మాయిలంతా  ముందడుగు వేస్తారని ఆశిస్తున్నాను.

‘నల్సార్’ అనేక రంగాల్లో ముందంజ వేసింది. నేటి స్నాతకోత్సవానికి ‘బార్, బెంచ్’ సభ్యులంతా హాజరయ్యారు. అయితే, మహిళల భద్రతకు భరోసా ఇవ్వడంలో సమాజంలోని ప్రతి రంగానికీ భాగస్వామ్యం ఉంటుంది. ఈ నేపథ్యంలో తన పూర్వ విద్యార్థులు సహా భాగస్వాముల మద్దతుతో దేశవ్యాప్త మహిళా న్యాయవాదుల, న్యాయ విద్యార్థుల నెట్‌వర్క్‌ ఏర్పాటుకు కృషి చేయాలని నల్సార్‌కు నా విజ్ఞప్తి. మహిళలపై అఘాయిత్యాలను అరికట్టడంతోపాటు అలాంటి ఉదంతాల్లో కేసుల సత్వర పరిష్కారం దిశగా ఈ నెట్‌వర్క్ సంఘటితంగా కృషి చేస్తుంది.

నల్సార్‌లో మీ విద్యాభ్యాసాన్ని సామాజిక న్యాయం, ప్రగతికి సమర్థ సాధనంగా సద్వినియోగం చేసుకోగలరని పూర్తిగా విశ్వసిస్తున్నాను. ఈ విధంగా మీ విజయానికి ఒక అర్థవంతమైన లక్ష్యాన్ని మీరు జోడించగలరు. తద్వారా మన జాతీయ లక్ష్యాల సాధనకు మీ వంతు సహకారం అందించిన సంతృప్తి కూడా మీకు దక్కుతుంది. మీకందరికీ ఉజ్వల భవిష్యత్తు లభించాలని ఆకాంక్షిస్తూ శుభాకాంక్షలు తెలుపుతున్నాను.

ధన్యవాదాలు,

జై హింద్!

జై భారత్!
****